Γιατί οι Βίκινγκς δεν λεηλάτησαν ποτέ την Κωνσταντινούπολη: Οι Ρως, το Υγρό Πυρ και οι Βάραγγοι

 

Η Κωνσταντινούπολη αποτέλεσε μία από τις πιο πλούσιες πόλεις στα χρόνια των Βίκινγκς όμως οι Βόρειοι πολεμιστές δεν κατάφεραν να τη λεηλατήσουν και όποτε επιχείρησαν να της επιτεθούν, είχαν μόνο απώλειες.

Όσοι παρακολουθούσαν τη δημοφιλή σειρά του Netflix «Vikings» πιθανότατα να είχαν μείνει με την απορία γιατί ο Ράγκναρ Λόθμπροκ ή οι απόγονοί του δεν έκαναν επιδρομές στην Κωνσταντινούπολη (αν και στο sequel Valhalla, γίνονται σχετικές αναφορές). Ενώ κινήθηκαν ανατολικά φτάνοντας ως τη Μέση Ανατολή, δεν έχουμε εικόνες από κάποια προσπάθεια στην πρωτεύουσα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, που μάλιστα συγκέντρωνε όλα εκείνα τα στοιχεία που έκαναν έναν τόπο στόχο των Βίκινγκς. Η θέση της στις όχθες του στενού του Βοσπόρου, που χώριζε την Ευρώπη από την Ασία, της επέτρεψε να γίνει ένα ακμαίο σταυροδρόμι του εμπορίου, η μεγαλύτερη πόλη της Ευρώπης και η πλουσιότερη πόλη στον κόσμο. Αποτελούσε πόλο έλξης για τους εμπόρους, με το μετάξι να είναι στην κορυφή των προϊόντων που ανταλλάσσονταν, ενώ ακολουθούσαν η γούνα, το κερί, το μέλι μέχρι και το εμπόριο σκλάβων.

«Το μετάξι και ο χρυσός είναι τα μεγάλα θέλγητρα», έχει πει στο history.com ο ιστορικός John Haywood στο βιβλίο του Northmen: The Viking Saga AD 793-1241. Κι όμως οι Σκανδιναβοί δεν επιχείρησαν ποτέ να λεηλατήσουν την Πόλη, ενώ οι Βίκινγκς του Κιέβου, οι Ρως, δύο φορές που το προσπάθησαν στη μεσοβυζαντινή περίοδο, γνώρισαν μεγάλες απώλειες.

Θα πρέπει να σημειωθεί πως οι Σκανδιναβοί αποκαλούσαν την Κωνσταντινούπολη «Miklagarđr». Προέρχεται από το «mikill», που σημαίνει μεγάλο, και το «garđr» που σήμαινε κάτι σαν φρουρός, οχυρό ή μεγάλο τείχος στα παλιά Νορβηγικά. Στα σύγχρονα νορβηγικά, μεταφράζεται σε "Miklagard or Miklagård", αλλά πλέον αυτό ακούγεται περισσότερο σαν "μεγάλο αγρόκτημα".

Η οχύρωση της Κωνσταντινούπολης

Οι μεγάλοι θησαυροί που είχε η Κωνσταντινούπολη κατά τον 10ο αιώνα, απαιτούσαν ισχυρές άμυνες. Σύμφωνα με τους ιστορικούς ήταν η πιο βαριά οχυρωμένη πόλη στον κόσμο. Περικυκλωμένη από μια τάφρο που δεν επέτρεπε την πρόσβαση και στη συνέχεια τρία παράλληλα τείχη. Επιπλέον, μια σιδερένια αλυσίδα που μπορούσε να τεντωθεί στο στόμιο του λιμανιού της πόλης το προστάτευε από ναυτική επίθεση. Όσοι έβλεπαν τη σειρά Vikings θα θυμούνται το αντίστοιχο τέχνασμα του Ρόλο για να προστατεύσει το Παρίσι από την επιδρομή, στοιχείο που ενδεχομένως να έχει τη ρίζα του στην οχύρωση της Κωνσταντινούπολης.

Οι Βίκινγκς του Κιέβου

Ενώ οι Δανοί και οι Νορβηγοί έπλεαν δυτικά ιδιαίτερα προς τη Μεγάλη Βρετανία αλλά και άλλους τριγύρω τόπους, Σουηδοί μαχητές και έμποροι ταξίδευαν προς την αντίθετη κατεύθυνση, παρασυρμένοι αρχικά από τα υψηλής ποιότητας ασημένια νομίσματα που έκοψε το Χαλιφάτο των Αββασιδών, το οποίο απλώθηκε σε όλη τη Μέση Ανατολή.

Αυτοί οι Βίκινγκς που διέσχισαν τη Βαλτική Θάλασσα και κατέβηκαν σε όλη την Ανατολική Ευρώπη ονομάστηκαν "Rus" - πιθανότατα προήλθε από το "ruotsi", μια φινλανδική λέξη για τους Σουηδούς που σημαίνει "πλήρωμα κωπηλατών" και τον όρο από τον οποίο λαμβάνει το όνομά της η Ρωσία. Καθώς οι Ρώσοι μετανάστευσαν στους ποταμούς Δνείπερου και Βόλγα, δημιούργησαν οικισμούς κατά μήκος των εμπορικών οδών προς τη Μαύρη και την Κασπία Θάλασσα και κατέκτησαν τους γηγενείς σλαβικούς πληθυσμούς στη σημερινή Ρωσία, Λευκορωσία και Ουκρανία.

Στα μέσα του 9ου αιώνα, Ρώσοι έμποροι εμφανίστηκαν στη Βαγδάτη. Η πρωτεύουσα του Χαλιφάτου των Αββασιδών μπορεί να ήταν η μεγαλύτερη πόλη του κόσμου με πληθυσμό άνω του ενός εκατομμυρίου ανθρώπων, αλλά δεν κατάφερε να «αιχμαλωτίσει» τη φαντασία των Βίκινγκς όπως η Κωνσταντινούπολη.

Η πρώτη απόπειρα των Ρως στην Πόλη

Δεν είναι γνωστό πότε οι Ρώσοι έφτασαν για πρώτη φορά στην Κωνσταντινούπολη, αλλά ήταν πριν από το 839 όταν εκπρόσωποί τους έφτασαν στη φραγκική αυλή ως μέρος μιας βυζαντινής διπλωματικής αποστολής. Τον Ιούνιο του 860, εξαπέλυσαν μια αιφνιδιαστική επίθεση στην Κωνσταντινούπολη σε μια εποχή που η πόλη έμεινε σε μεγάλο βαθμό ανυπεράσπιστη.

Ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ’ (ο «Μέθυσος»), επικεφαλής των ταγμάτων του τακτικού στρατού είχε εκστρατεύσει στη Μικρά Ασία, ενώ ο στόλος επίσης απουσίαζε καταδιώκοντας τους Σαρακηνούς στο Αιγαίο. Έτσι εκείνη τη χρονική στιγμή η Πόλη και τα παράλια της Προποντίδας ήταν χωρίς άμυνα. Θεωρείται βέβαιο, όπως επισημαίνει η ιστορική ιστοσελίδα byzantium.gr, πως αυτό δεν ήταν τυχαίο και πως οι Ρως οργάνωσαν την επίθεσή τους γνωρίζοντας ότι ο στρατός και ο στόλος θα έλειπαν. Αυτό, αν μη τι άλλο, δείχνει ότι είχε αναπτυχθεί ήδη το εμπόριο και η επικοινωνία μεταξύ Ρως και Βυζαντίου. Πάντως για τους Βυζαντινούς, η επίθεση των Ρως ήταν ο απόλυτος αιφνιδιασμός.

Οι Ρως άρχισαν να λεηλατούν τα περίχωρα της Κωνσταντινούπολης βάζοντας φωτιά στα σπίτια, πνίγοντας και σφάζοντας τους κατοίκους, σε μία πρωτοφανή ληστρική επιδρομή. Ο Πατριάρχης Φώτιος που ήταν ο ηγέτης της Πόλης τη συγκεκριμένη περιόδο, μην μπορώντας να κάνει τίποτα για να εμποδίσει το κακό, προέτρεπε το ποίμνιό του να προσεύχεται στη Θεοτόκο να σώσει την πόλη.

Οι Βίκινγκς τις επόμενες ημέρες έφτασαν στη θάλασσα του Μαρμαρά και επιτέθηκαν στα Πριγκηπόννησα όπου λεηλάτησαν σπίτια και μοναστήρια, ενώ κατέσφαξαν με τα τσεκούρια τους, πάνω στα πλοία, εκείνους που είχαν πάρει ομήρους.

Παρόλα αυτά δεν επιχείρησαν να μπουν στην Πόλη. Δεν προσπάθησαν καν να επιτεθούν στα τείχη έχοντας προφανώς επίγνωση των περιορισμένων δυνατοτήτων τους για μια κανονική πολιορκία. Σύμφωνα με την παράδοση, η σωτηρία ήρθε όταν ο Φώτιος περιέφερε την Τίμια Εσθήτα της Θεοτόκου στα τείχη και στη συνέχεια την εμβάπτισε στη θάλασσα. Τότε ξέσπασε μια μεγάλη θύελλα η οποία βούλιαξε τα περισσότερα πλοία των Ρως και τους έκανε να χάσουν όλη τη λεία τους. Μάλιστα όπως αναφέρει το byzantium.gr, η ιστορία της θαυματουργής διάσωσης της Κωνσταντινουπόλεως πιθανώς να έπαιξε ρόλο ακόμα και στον εκχριστιανισμό των Ρώσων.

Η καταστροφή των Βίκινγκς από το «υγρό πυρ»

Μια μεσαιωνική ρωσική πηγή περιγράφει λεπτομερώς μια δεύτερη επίθεση στην Κωνσταντινούπολη το 907, όταν ένας στόλος 2.000 πλοίων αντιμετώπισε τη σιδερένια αλυσίδα που απέκλεισε την είσοδο του λιμανιού. Οι πολυμήχανοι Βίκινγκς απάντησαν πηγαίνοντας αμφίβια, τραβώντας τα πλοία τους στην ξηρά, τοποθετώντας ρόδες και σέρνοντάς τα στη στεριά πριν τα βάλουν ξανά στο νερό στην άλλη πλευρά της αλυσίδας και τελικά απωθηθούν από τους Βυζαντινούς. Ωστόσο, δεν υπάρχουν βυζαντινές μαρτυρίες για επίθεση των Βίκινγκς το 907, και ο Haywood σημειώνει ότι η ιστορία θα μπορούσε να είχε κατασκευαστεί ως ένας τρόπος για να εξηγήσει μια επακόλουθη εμπορική συμφωνία μεταξύ των Ρώσων και των Βυζαντινών.

Το 941 οι Ρώσοι εξαπέλυσαν μια καταστροφική επίθεση στην Κωνσταντινούπολη. Με τον βυζαντινό στρατό και το ναυτικό για άλλη μια φορά να έχουν απομακρυνθεί από την πόλη, ένας στόλος 1.000 πλοίων κατέβηκε στην Κωνσταντινούπολη, ενώ η δύναμη που είχε στη διάθεσή του ο Χαγάνος Ιγκόρ του Κιέβου έφτανε τους 40.000 άνδρες.

Ο Αυτοκράτορας Ρωμανός Α' Λεκαπηνός οργάνωσε την άμυνα της Κωνσταντινούπολης εξοπλίζοντας στα γρήγορα με εκτοξευτήρες Υγρού Πυρός δεκαπέντε παλαιά και αποσυρμένα πλοία που τα έστειλε εναντίον των Ρως. Ο καιρός ευνόησε τους Βυζαντινούς καθώς καλός και η θάλασσα ήρεμη, ιδανικός δηλαδή για το Υγρό Πυρ. Οι Ρως επιχείρησαν να κυκλώσουν τα πλοιάρια και τότε ξαφνικά το υγρό πυρ άρχισε να εκτοξεύεται από τους πυροσωλήνες πάνω στα πλοία τους.

Βεβαρημένοι από την πανοπλία τους, οι Ρώσοι που απέφυγαν τις φλόγες πηδώντας στη θάλασσα, βυθίστηκαν σε έναν υδάτινο θάνατο, ενώ άλλοι πήραν φωτιά καθώς κολυμπούσαν. Όταν τελικά έφτασαν οι βυζαντινές ενισχύσεις, οι Ρως οπισθοχώρησαν και έπλευσαν για την πατρίδα τους.

Από αντίπαλοι... μισθοφόροι

Μισό αιώνα αργότερα, οι Βίκινγκς θα στρατολογούνταν για να υπερασπιστούν την Κωνσταντινούπολη αντί να της επιτεθούν. Όταν ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας Βασίλειος Β' αντιμετώπισε μια εσωτερική εξέγερση το 987, ο Βλαδίμηρος ο Μέγας του έδωσε 6.000 μισθοφόρους Βίκινγκς γνωστούς ως Βάραγγοι.

Το εκστρατευτικό σώμα αποβιβάσθηκε στη Χρυσούπολη και συνέτριψε τα στρατεύματα των στασιαστών. Κατά τη διάρκεια της μάχης, ο Φωκάς υπέστη εγκεφαλικό στη θέα των Βαράγγων πολεμιστών, πέθανε επί τόπου και ο στρατός του τράπηκε σε φυγή. Σύμφωνα με αφηγήσεις της εποχής ήταν απίστευτη η αγριότητα των Βαράγγων, οι οποίοι καταδίωκαν τους πολεμιστές του Φωκά και διασκέδαζαν κόβοντάς τους κομματάκια.

Εντυπωσιασμένος από την αγριότητα με την οποία οι Βίκινγκς πολέμησαν τους επαναστάτες, ο αυτοκράτορας ίδρυσε την επίλεκτη Φρουρά των Βαράγγων για να προστατεύσει την Κωνσταντινούπολη και να υπηρετήσουν ως προσωπικοί του σωματοφύλακες. Χωρίς τοπικούς δεσμούς ή οικογενειακές διασυνδέσεις που θα μπορούσαν να διχάσουν την πίστη τους και με αδυναμία να μιλήσουν την τοπική γλώσσα, οι Βάραγγοι αποδείχθηκαν πολύ λιγότερο διεφθαρμένοι από τους Έλληνες φρουρούς του Βασιλείου.

«Έλαβαν απίστευτη ανταμοιβή», λέει ο Haywood για τους Βάραγγους. «Τους έδιναν μετάξι που ήταν σημαντικό για τους Σκανδιναβούς. Παίρνουν ένα ενισχυμένο μερίδιο της λείας. Οι ευκατάστατοι μισθοφόροι που επιστρέφουν στην πατρίδα τους διαδίδουν την εικόνα της Κωνσταντινούπολης ως της υποσχόμενης γης του μυθικού πλούτου».

Η φρουρά των Βαράγγων πολέμησε σε κάθε μεγάλη βυζαντινή εκστρατεία, από τη Σικελία και τους Αγίους Τόπους, μέχρι την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1204. Άφησαν το αποτύπωμα τους στην Πόλη και μάλιστα υπάρχουν τουλάχιστον δύο ρουνικές επιγραφές λαξευμένες στους μαρμάρινους τοίχους της Αγίας Σοφίας μπορεί να έχουν χαραχθεί από μέλη της Φρουράς των Βαράγγων. Σήμερα είναι ως επί το πλείστον δυσανάγνωστα, αλλά σε ένα από αυτά μπορεί κανείς να διακρίνει το «fdan»: το δεύτερο μέρος του ονόματος «Halfdan».

Το τέλος της παρουσίας των Βίκινγκ

Οι περιπέτειες των Βίκινγκς στην Κωνσταντινούπολη αναφέρονται σε πολλά ιστορικά κείμενα. Τα χρονικά του Νέστορα, τα χρονικά του Νόβγκοροντ, τα χρονικά του Ιμπ Φαντλάν και τα χρονικά του Ιμπν Ρούστα είναι μερικά παραδείγματα. Την πρώτη τους επίθεση στη βυζαντινή αυτοκρατορία αναφέρει και ο Φώτιος, πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως.

Όπως συμβαίνει στη Σκανδιναβία, οι Βίκινγκς δεν έφυγαν ποτέ πραγματικά, αλλά απλώς εξελίχθηκαν σε κάτι άλλο. Μερικοί από αυτούς έφυγαν από την Κωνσταντινούπολη για να επιστρέψουν στη Σκανδιναβία, κυρίως υψώνοντας μερικούς από τους λίθους που αναφέρθηκαν προηγουμένως.

Αυτοί ήταν διαφορετικοί Βίκινγκς, από πολλές απόψεις, από εκείνους που είχαν μεταναστεύσει νότια. Πρώτον, δεν ήταν πια ειδωλολάτρες, αλλά Ορθόδοξοι Χριστιανοί. Τελικά αφομοιώθηκαν πολιτιστικά με τον τοπικό πληθυσμό. Το ίδιο ισχύει για τους πολλούς Βίκινγκς που παρέμειναν στη σύγχρονη Ουκρανία, Ρωσία, Πολωνία και Λετονία.

Με πληροφορίες από: history.com, byzantium.gr, lifeinnorway.net, thecollector.com, warhistoryonline.com, wikipedia.org

Το κείμενο δημοσιεύθηκε στις 01/06/2023 στo Reader.gr